'We moeten van een spreek­kamer meer een luister­kamer maken'

Hoe ben je in aanraking gekomen met leefstijlgeneeskunde?

Vanuit mijn eigen interesse en ervaring. Ik leefde vroeger ongezond en had daardoor overgewicht en een prikkelbare darm. Zo was ik groot fan van kant-en-klaarmaaltijden, ik rookte en ik kookte veel met pakjes en zakjes. Gelukkig had ik geen diabetes, maar wel al 15 jaar darmklachten. Toen ik gezonder ging leven, vlogen de kilo’s eraf, voelde ik mij veel beter en had ik geen darmklachten meer. En dat allemaal in een kort tijdsbestek. Toen besefte ik dat je veel invloed kan hebben op je eigen gezondheid en wilde ik hier als huisarts ook mee aan de slag.

Kun je daar meer over vertellen?

In de opleiding tot huisarts was er geen aandacht voor leefstijlgeneeskunde. Daarom verdiepte ik mezelf in het onderwerp. En ik merk dat dit mijn vak veel leuker maakt. Ik ben bezig met mensen gezond maken in plaats van symptoombestrijding.

De eerste persoon waarbij ik leefstijl als behandeling in heb gezet, had diabetes type 2. Hij wilde afvallen en vroeg of ik kon helpen. Ik was nog huisarts-in-opleiding en zei dat hij er gewoon voor moest gaan. Binnen drie maanden viel hij 6 kilo af en had hij 12 cm minder buikomvang. Ik vertelde het verhaal dolenthousiast aan mijn opleider, maar die zei: ‘Heel erg leuk, maar dit is niet jouw taak. De volgende keer verwijs je ‘m gewoon naar de diëtist.’

Hoe ging je daarmee om?

Hij had ergens wel gelijk, maar ik wilde als huisarts leefstijl als eerste behandeling inzetten en niet direct starten met medicatie. In mijn laatste opleidingsjaar werkte ik samen met twee huisartsen die wel veel hadden met leefstijl. Zij gaven mij de ruimte om leefstijl als behandeling toe te passen, zolang het maar veilig en verantwoord was. Toen ervaarde ik in de praktijk dat gezonde voeding en leefstijl ook een positieve invloed hebben op gezondheidsklachten zoals mentale problemen en auto-immuunziekten. Leefstijl gaat niet alleen over voeding en meer bewegen, maar ook over meer ontspanning, meer zingeving en voldoende goede slaap.

Hoe ga je het gesprek aan in de spreekkamer?

Ik had laatst iemand met een HbA1c van boven de 80 en een bloedsuiker rond de 14. Ik stelde een aantal vragen en hij bleek veel stress te hebben en ongezond te eten. Daarna schetste ik hem twee scenario's. Toewerken naar een gezondere leefstijl met minder of zelfs zonder medicatie en je waarschijnlijk beter en fitter voelen, óf medicatie geven met tijdelijk goede waardes maar na een paar maanden de medicatie weer verhogen. Hij koos voor een gezonde leefstijl.

De meeste mensen kiezen voor leefstijl, als ik uitleg dat afhankelijk zijn van insuline gevolgen heeft voor hun kwaliteit van leven. Insuline is een hormoon dat de vetopslag in het lichaam stimuleert en vaak zorgt voor gewichtstoename. Daarnaast voelen de meeste mensen zich patiënt, omdat ze continu de bloedsuikerwaardes moeten monitoren. En dat willen mensen niet, ze willen juist meer genieten van het leven in plaats van bezig zijn met hun aandoening.

Overigens heb ik niets tegen medicijnen, als het noodzakelijk is. Maar het gaat erom dat je per individu kijkt wat iemands wensen en behoeften zijn en dat een gezonde leefstijl als eerste behandeloptie altijd goed is.

Hoeveel tijd heb je per consult?

In onze praktijk hebben we 20 minuten per persoon, maar de norm in de meeste praktijken is 10 minuten. Wat mij betreft is een kwartier het minimum, want dat levert je net wat meer rust op als zorgverlener. Om tijd te besparen én een kwalitatief goed gesprek te voeren, adviseer ik zorgverleners om eerst goed te luisteren naar de client. Wat willen mensen zelf? Alle oplossingen zitten namelijk in mensen zelf, als zorgverlener hoef je het alleen maar boven te laten komen. Ik zeg regelmatig tegen huisartsen in opleiding: we moeten van een spreekkamer meer een luisterkamer maken. Daardoor sluit je beter aan op de leefwereld van mensen.

Waarom zijn leefstijlgerelateerde aandoeningen in onze samenleving toegenomen?

De basis is dat een deel van ons brein nog steeds instinctief en op emoties werkt, net zoals in de tijd dat we nog jagers en verzamelaars waren. Kortom, pakken wat je pakken kan in een soort overlevingsmodus. De hele insulinehuishouding in ons lichaam is gemaakt voor barre tijden als er geen eten is. Dan zijn je vetreserves enorm nuttig, daar sla je energie in op voor later. Het probleem is alleen dat we tegenwoordig steeds meer (ongezond) eten. Hierdoor krijgen we meer energie binnen dan we nodig hebben. Het gevolg is dat je vetvoorraad en gewicht toeneemt.

We zitten gemiddeld 9 uur per dag en veel achter schermen. Dat is funest voor de doorbloeding, stofwisseling en glucosehuishouding in je lichaam. Wat veel mensen gemeen hebben, is dat hun lijf niet moe genoeg is en dat het brein overprikkeld is. De gezonde balans van lichaam en geest is dan zoek.

En wat zijn de gevolgen?

De burn-out-en depressiecijfers zijn nog nooit zo hoog geweest. Dat leidt tot een toename van het stresshormoon cortisol. Hierdoor hebben mensen meer risico op overgewicht, hart- en vaatziektes en diabetes type 2. Ook helpt het niet mee dat mensen tegenwoordig slechter slapen. Uit onderzoek van de Hersenstichting blijkt dat 63 procent van de mensen ontevreden is over hun slaap. Als je te weinig slaapt, maak je te weinig het verzadigingshormoon leptine aan. Daardoor krijg je meer trek en eet je dus meer.

Wat kunnen we hieraan doen?

Nieuwe gezonde gewoontes aanleren. Wandelend overleggen, staand werken etc. Als je overdag meer beweegt en lichamelijk vermoeid raakt, slaap je vaak veel beter. En goed met stress omgaan is ook erg belangrijk. Kijk goed wat energie geeft en energie kost. Als je daar een gezondere balans in vindt, kun je langzaam gewoontes veranderen.

Ik ben zelf overgegaan van het lichaam voeden in plaats van vullen. Als je in een benzineauto diesel gooit, valt de auto uiteindelijk stil. Dat is met je lijf ook zo, het is belangrijk de juiste brandstof erin te gooien. Dus meer onbewerkt, gevarieerd en plantaardig eten én minder zitten en meer bewegen.

Welke invloed heeft een gezondere leefstijl op mensen?

Veel mensen hebben minder of geen medicatie nodig, voelen zich fitter, slapen beter en hebben minder lichamelijke en fysieke klachten. Zo krijgen mensen meer grip op hun eigen leven en gezondheid. Het gevolg is dat ze minder naar de huisarts gaan en de druk op de zorg afneemt.

Veel mensen zijn ook dankbaar dat ze kilo's kwijtraken of zich gewoon weer lekker voelen. Maar er zijn ook boze mensen die zeggen: ‘Waarom is deze behandeling nooit besproken? Als ik dit eerder had geweten dan...’ Daarom vind ik dat je als arts verplicht bent om leefstijl aan te bieden, ongeacht of mensen er iets mee willen doen.

Hoe ga jij het gesprek aan met zorgverleners over leefstijl?

Ik ben niet bezig met preken. In het begin wilde ik te veel vertellen en discussiëren, maar artsen moeten er wel voor openstaan, anders werkt het niet. Met elke vezel in mijn lichaam ben ik overtuigd dat dit de juiste zorg is voor patiënten, maar als een andere arts dat anders ziet, vind ik dat oké. Overigens staan steeds meer huisartsen open voor leefstijl. Tien jaar geleden noemden ze mij een huisarts met een gekke hobby, maar inmiddels wordt leefstijl meer omarmd.

Hoe ziet voor jou de zorg eruit in een ideale wereld?

Dat er veel meer tijd, geld en energie naar preventie gaat. Een mooi voorbeeld is een oud Chinese dorpspraktijk. Zij hadden een bepaalde populatie en het was aan hen om die zo gezond mogelijk te houden. Daar werd je ook voor betaald. In Nederland geldt nu, hoe zieker je bent, hoe meer er wordt verdiend. Het Nederlandse zorgsysteem is niet meer houdbaar, dus we moeten op een andere manier kijken hoe mensen de zorg kunnen krijgen die ze verdienen.